مقدمه
بوت‌استرپ (Bootstrap) فاز خودگردانی یک استارتاپ می‌باشد که مؤسسان آن استارتاپ بدون هیچ کمکی از سرمایه‌گذاران باید روی پای خود بایستند. این مرحله گامی است که باید بنیان‌گذاران استارتاپ به دنبال جذب مشتری و معرفی فعالیت‌های خود باشند. همچنین آن‌ها باید به دنبال جذب سرمایه‌گذاران جدی برای خود نیز باشند.
بوت‌استرپینگ یک شرکت زمانی اتفاق می‌افتد که صاحب کسب‌وکار، شرکتی را بدون دارایی یا با دارایی اندک راه‌اندازی می‌کند. این کار، برعکس راه‌اندازی شرکت با تأمین سرمایه از طریق سرمایه‌گذاران فرشته یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. در عوض، بنیان‌گذاران بوت‌استرپ برای موفقیت به پس‌انداز شخصی، سهام در ازای کار، عملیات کارآمد، گردش سریع موجودی کالا و فرصت بقای نقدی متکی هستند. به‌عنوان‌مثال، شرکت‌های بوت‌استرپ می‌توانند با پیش‌فروش محصول خود، از مبلغ به‌دست‌آمده از سفارش‌ها برای ساخت و تحویل خود محصول استفاده کنند.
تعریف
جدای از معنی لغوی، استفاده از کلمه بوت‌استرپینگ Bootstrapping ، اولین‌بار در قرن نوزدهم از عبارت زیر سرچشمه گرفت:
“pulling oneself up by one’s bootstraps”
یعنی “خود را با بند/تسمه کفش بالاکشیدن”؛
مسلماً کسی نمی‌‌تواند با بند/تسمه کفشش خود را بالا بکشد؛ منظور این عبارت به‌صورت مبالغه، انجام کاری غیرممکن بوده و از آنجا که موفقیت بدون کمک دیگران کاری سخت تصور می‌شود بعدها از این عبارت در چنین موقعیت‌هایی استفاده شده است.
اصطلاحی که در فرهنگ ما با آن کمی همخوانی دارد، این است:
“پاشنه کفش را ورکشیدن و شروع‌کردن و روی پای خود ایستادن”
پس بوت‌استرپینگ Bootstrapping یعنی هر کاری که بر اساس خود و بدون کمک خارجی شروع می‌شود.
به‌عنوان بنیان‌گذار استارتاپ، اگر فردی فقط با استفاده از ذخیره‌های مالی شخصی و پولی که از فروش محصول یا خدمت به دست می‌آورد شروع کند؛ او کسب‌وکارش را بوت‌استرپ کرده است.
به‌این‌ترتیب او bootstrapper است؛ یعنی تنها شخص سرمایه‌گذار در کسب‌وکار خود در ابتدای کار.
و تنها مبلغ سرمایه‌گذاری او ممکن است پس‌انداز شخصی‌اش باشد و البته زمانی را که به‌رایگان برای راه‌اندازی کسب‌وکار خود صرف می‌کند.
دلایل بوت‌استرپینگ
مهم‌ترین دغدغه بنیان‌گذار استارتاپ جذب سرمایه برای پیاده‌سازی ایده‌ا‌ش است.
روش‌های مختلفی برای تأمین سرمایه موردنیاز وجود دارد؛ ولی
گاهی ممکن است با وجود اینکه به سرمایه‌گذار دسترسی وجود دارد، به دلایل مختلفی یک فرد بخواهد کار خود را با سرمایه کم، راه‌اندازی کند. بوت‌استرپینگ یک استارتاپ الزاماً به‌معنی شروع از یک گاراژ نیست؛ بلکه روشی است که مهم‌ترین قانون آن، حساب‌نکردن روی کمک‌های بیرونی است. درست مثل نیک وودمن که بعد از چندین شکست با وجود سرمایه‌گذاران، بالاخره با بوت‌استرپینگ به موفقیت با برند GoPro رسید.
در ادامه به چند مورد از دلایل بوت‌استرپینگ اشاره می‌کنیم.
- بیشتر تنش‌ها بین سرمایه‌گذاران و بنیان‌گذاران به این دلیل به‌وجود می‌آید که معمولاً اولویت‌های آن‌ها یکی نیست. زمانی که بنیان‌گذاران چشم‌اندازی دارند و می‌خواهند استارتاپ را به آن سمت ببرند، سرمایه‌گذاران چشم‌انداز دیگری دارند و تمایل دارند همه‌چیز در جهت خواسته آن‌ها پیش برود. هماهنگ‌نبودن این دو تمایل، باعث ایجاد یک محیط درهم‌برهم و تنش در استارتاپ می‌شود و این یکی از دلایلی است که اکثر استارتاپ‌ها در ابتدای کار شکست می‌خورند.
- همچنین یک بنگاه سرمایه‌گذاری خطرپذیر VC (venture Capital) یا یک سرمایه‌گذار خصوصی، و در کل هرکس که پولی را سرمایه‌گذاری می‌کند، مشتاق است محصول را به‌سرعت در بازار عرضه کند.
- تمرکز سرمایه‌گذاران بر رسیدن به درآمد است تا بتوانند سرمایه‌گذاری خود را در یک بازه زمانی کوتاه، دوبرابر کنند؛ در حالی که صاحبان ایده می‌خواهند محصولی پایدار، تأثیرگذار و کارآمد بسازند.
- با بوت‌استرپینگ، صاحبان ایده تأثیر عوامل خارجی را حذف کرده و آزاد هستند که با کمپانی‌هایی که خودشان دوست دارند ارتباط برقرار کنند. آن‌ها می‌توانند با سایر شرکت‌ها شریک شوند یا از منابعی استفاده کنند که فکر می‌کنند به رشد کسب‌وکارشان کمک می‌کند.
- بوت‌استرپینگ معمولاً انتخاب کارآفرینان مبتدی است؛ چراکه می‌توانند یک شرکت تأسیس کنند بدون اینکه تجربه‌ای داشته باشند یا مجبور باشند سرمایه یا سرمایه‌گذار جذب کنند.
به‌طور خلاصه، بوت‌استرپینگ انتخاب کارآفرینانی است که:
- در ایجاد طرح‌های تجاری (business plans) و کارآفرینی تجربه ندارند.
- برای پیشبرد (promotion) محصول و ارتباط با تأمین‌کنندگان مهارت ندارند.
- نمی‌دانند چگونه تأمین مالی کنند.
- نمی‌خواهند درآمد را با سرمایه‌گذاران تقسیم کنند.
- نمی‌خواهند وقت خود را برای جستجوی سرمایه‌گذار صرف کنند.
مزایای بوت‌استرپینگ
- لازم نیست کارآفرینان وقت خود را صرف قانع‌کردن سرمایه‌گذار و جذب سرمایه کنند.
- خودشان شرکت را کنترل می‌کنند و تعهدی در مقابل سرمایه‌گذاران ندارند.
- بدون دریافت هیچ‌گونه بودجه از منابع خارجی، یاد می‌گیرند که به‌سرعت سرمایه شرکت را به‌طور کارآمد مدیریت کنند.
- این روش تأمین مالی، کارآفرینان را خلاق می‌کند.
- در این روش، از آنجا که بعد از سرمایه شخصی، تنها منبع تأمین مالی کارآفرینان، مشتریان هستند؛ به‌جای سرمایه‌گذاران این مشتریان هستند که به اولویت شماره یک آن‌ها تبدیل می‌شوند. البته لازم است که در این شرایط، کارآفرینان به توسعه محصول و بازاریابی بیشتر توجه کرده و سرعت این مورد را افزایش دهند. در غیر این صورت با شکست مواجه می‌شوند.
- بعد از بوت‌استرپینگ اگر کارآفرینان دوام بیاورند؛ در آینده نزدیک به یک شرکت قوی، چابک، کارآمد و متمرکز بر روی مشتری تبدیل خواهند شد.
معایب بوت‌استرپینگ
- کسب‌وکارهای بزرگ نمی‌توانند از این روش برای تأمین بودجه خود استفاده کنند.
- احتمالاً رشد شرکت بدون سرمایه‌گذاری خارجی، بسیار بیشتر طول می‌کشد.
- احتمالاً شرکت تا مدت زیادی درآمد نخواهد داشت.
- ممکن است بدهی‌های شخصی کارآفرینان افزایش پیدا کند.
چهار نکته مهم برای روش بوت‌استرپینگ
چهار نکتۀ زیر می‌تواند کارآفرینی که به فکر راه‌انداختن یک استارتاپ جدید به روش بوت‌استرپینگ است را در رسیدن به اهدافش کمک کند.
1- محدودکردن هزینه‌های سربار با استفاده از یک فضای اشتراکی
برخی از بنیان‌گذاران بر روی عواملی تمرکز دارند که در ابتدای مسیر، توجه به آن‌ها لزومی ندارد. در ابتدای کار، اختصاص یک دفتر کار مجهز به دکوراسیون اداری و کنسول‌های بازی، بسیار جذاب اما اشتباه است. چراکه این تجهیزات در مراحل اولیه می‌تواند هزینه‌ای غیرضروری باشد. می‌توان این بودجه را صرف جذب مشتری و بازاریابی کرد. برای کاهش چشم‌گیر هزینه‌ها، در شروع کار بهتر است از یک فضای اشتراکی استفاده شود. کارکردن در این فضا علاوه بر این که در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کند؛ می‌تواند در تصمیم‌گیری بهتر نیز به فرد کمک کند. برای مقیاس‌پذیر‌شدن باید یک کارآفرینان، حداقل محصول پذیرفتنی (MVP) خود را تعریف و تولید کند. فضاهای اشتراکی، محیطی را فراهم می‌کنند که در آن کارآفرینان می‌توانند بدون ایجاد استرس ناشی از هزینه اجاره، روی این محصول وقت بیشتری بگذارند.
2- اجتناب از دریافت وام و ایجاد بدهی برای کسب‌وکار
مهم‌ترین مزیت بوت‌استرپینگ این است که به کمک آن یک کارآفرین می‌تواند مالکیت کل شرکت را حفظ کند؛ بنابراین از آنجا که جذب سرمایه انجام نمی‌گیرد، تا جایی که ممکن است بدهی نیز نباید به بار بیاورد. انباشت بدهی بدترین دشمن کسب‌وکار است.
3- تلاش برای تبلیغات مؤثرتر و کم‌هزینه‌تر
بسیاری از شرکت‌های نوپا، موفقیت خود را مدیون بخش روابط‌عمومی و بازاریابی خود هستند. اما تخصیص بودجه کلان به این بخش‌ها برای استارتاپ‌هایی که به‌صورت بوت‌استرپینگ فعالیت دارند عملاً غیرممکن است؛ لذا این کسب‌وکارها به‌اجبار باید از روش‌های کم‌هزینه‌تر و سرویس‌های ارزان برای معرفی محصول و خدمات خود استفاده کنند. روش‌های زیادی برای تبلیغات ارزان و باارزش وجود دارد. مثلاً می‌توان وقت خود را برای پاسخگویی روزانه به سؤالات مشتریان از طریق سرویس‌های رایگان صرف کرد؛ یا تلاش شود با تعدادی روزنامه‌نگار که بر انتشار مطالب مرتبط با صنعت موردنظر تمرکز دارند مرتبط شد. البته از ارسال ایمیل انبوه برای روزنامه‌نگاران و افراد تاثیرگذار بر صنعت موردنظر باید خودداری کرد؛ در عوض می‌توان در توییتر فعال شد.
4- ارزیابی دقیق تمام هزینه‌ها
هزینه‌کردن آن هم به‌صورت بی‌محابا ممکن است برای یک فرد تبدیل به یک عادت شود. اگر یک کارآفرین، مراقب شکل‌گیری این عادت نباشد؛ کم‌کم هزینه‌ها سرسام‌آور شده و به‌زودی تبدیل به یک چالش می‌شود. مسئولیت مالی در روش بوت‌استرپینگ بسیار مهم است. بعد از بررسی دقیق تمام هزینه‌ها، باید از روش‌های خلاقانه و غیرمتعارفی برای حل مشکلات پیچیده استفاده کرد؛ بنابراین باید روی مسائل مالی نکته‌سنج بود و مسئولیت مالی کسب‌وکار را یا خود فرد کارآفرین به‌عهده بگیرد یا به یک فرد متخصص بسپارد.
پنج روش جذب سرمایه از طریق بوت‌استرپینگ
1- برنامه‌ریزی دقیق برای بودجه کنونی
تمامی سیاست‌گذاری‌های مالی یک کارآفرین، در جهت رشد استارتاپ و کسب‌وکار نوپای او تأثیر مستقیم دارد؛ بنابراین باید هزینه‌های جانبی پروژه خود را به‌دقت بررسی نموده و در نظر داشته باشد تا در طی مسیر، دچار کمبود منابع مالی نشود. این فرد به‌عنوان سرمایه‌گذار استارتاپ، می‌بایست با دقت بالاتری، هزینه را مدیریت کند.
2- انجام اقدامات لازم برای دریافت تسهیلات مالی
در آمریکا چنین استارتاپ‌هایی شرکت خود را به‌صورت C corporation به ثبت می‌رسانند؛ چنین شرکت‌هایی از پرداخت هزینه‌های مالیات معاف هستند.
در ایران نیز چنین شرکت‌هایی با عنوان شرکت دانش‌بنیان، کسب‌وکار نوپای خود را آغاز می‌نمایند؛ پس از کارآمد‌شدن محصول ارائه‌شده از مزایای مالیاتی آن می‌توانند بهره گیرند. از دیگر مزایای شرکت دانش‌بنیان می‌توان به عقد قرارداد با سایر شرکت‌ها بدون نیاز به شرکت در مناقصه اشاره کرد. استقرار در پارک علم و فناوری و دارابودن امتیاز ویژه برای شرکت در انواع مناقصات نیز از مزایایی است که شرکت‌های دانش‌بنیان دارا هستند.
3- اجتناب از افزایش بدهی مالی و اعتبار
فرد کارآفرین باید سعی کند همواره موجودی نقدی خود را مدنظر داشته باشد؛ چرا که دریافت وام در ابتدا ممکن است برای تأمین و جذب سرمایه مفید باشد؛ اما برای بازپرداخت اقساط خود دچار مشکل خواهد شد.
4- افزایش توانایی و دانش
در بوت‌استرپینگ به دلیل نیاز به مدیریت سرمایه اولیه، استخدام نیرو برای انجام امور مختلف دشوار خواهد بود؛ به همین دلیل بهتر است در ابتدا توانایی خود را برای انجام امور مالی، منابع انسانی و… بالا برد.
5- بالا بردن ارتباطات در حوزه های مختلف
باید توجه داشت که بوت‌استرپینگ به معنی مستقل عمل‌کردن تا انتهای پروژه نیست!
فرد کارآفرین می‌بایست جهت افزایش فروش و جذب و حفظ مشتری با شبکه‌سازی و ارتباطات بیشتر، استارتاپ خود را پیشرفت دهد. این ارتباطات تنها در جهت جذب سرمایه نبوده و برای بالابردن تجربه برای ارتقای کسب‌وکار نوپا نیز می‌تواند مفید باشد.
نمونه‌های موفق بوت‌استرپینگ
Estately
پلتفرم جستجوی خانه Estately توسط دو بنیان‌گذار، گالن وارد و داگلاس کول، بوت‌استرپ شد. وارد در سال ۲۰۰۷ کار خود را برای راه‌اندازی این شرکت رها کرد و شریکش را هم متقاعد کرد که تحصیلات تکمیلی‌اش را رها کرده و به او بپیوندد.
این دو بنیان‌گذار، با سرمایه شخصی کافی برای گذران یک سال، در مجموع ۴۰۰۰ دلار برای خرید یک سرور ارزان، پرداخت هزینه‌های شرکت و حفظ فرصت بقایی که توانایی پوشش هزینه‌های متفرقه را داشته باشد، سرمایه‌گذاری کردند. نتیجه این ۴۰۰۰ دلار سرمایه‌گذاری شخصی در شرکت، درآمد ۱ میلیون‌دلاری در سال ۲۰۱۴ بود. طبق گزارش‌ها، این شرکت ۱۷ کارمند دارد.
GoPro
شرکت‌های بوت‌استرپ حتی پس از موفقیت هم می‌توانند تصمیم بگیرند که سرمایه‌گذاری‌های آتی را بپذیرند. در واقع، اغلب وقتی یک شرکت موفق به سطح خاصی از رشد می‌رسد، این تصمیم را گرفته و از سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای شتاب‌دادن به کسب‌وکار خود استفاده می‌کند؛ GoPro هم همین کار را کرد. این شرکت ابتدا توسط نیک وودمن و با استفاده از پس‌انداز شخصی خودش و قرض ۳۵۰۰۰ دلاری از مادرش بوت‌استرپ شد. وودمن ۱۰ سال پس از راه‌اندازی این شرکت، رقم سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری را از Foxconn قبول کرد. GoPro عرضه اولیه سهام (IPO) خود را با ارزش‌گذاری حدود ۳ میلیارد دلار به انجام رسانید.
فراپیامک
در ایران نیز شرکت دانش‌بنیان فراداده به‌عنوان یک استارتاپ دانش‌بنیان، فعالیت خود را با نام تجاری فراپیامک در حوزه سامانه پیامک آغاز نمود. این استارتاپ موفق، منابع مالی موردنیاز خود را از طریق بوت‌استرپینگ و به‌صورت شخصی تأمین نموده است.
