تعریف
انکوباتور از کلمه Incubate گرفته شده است و از نظر لغوی، نـام دستگاهی است که نوزادانی را که زودتر از موعد مقرر به دنیا آمده‌اند به رشد لازم می‌رساند. در ادبیات کارآفرینی، انکوباتورها یکی از زیرساخت‌های حمایتی کشورها به شمار می‌آیند و نهادهایی هستند که به‌منظور پرورش و ایجاد کسب‌وکارهای کوچک و متوسط به گروه‌های کارآفرین و نوپا کمک می‌کنند تا فرایند تبدیل نوآوری و ایده‌ها به محصولات و خدمات موردنیاز جامعه با سرعت بیشتری انجام شود. از انکوباتورها گاهی به‌عنوان مراکز رشد یاد می‌شود. به‌طورکلی می‌توان گفت مراکزی که برای کارآفرینان و نوآوران، یک محیط حمایتی فراهم می‌کنند و از طریق ارائه خدمات و امکان بهره‌برداری مشترک از آن‌ها به حیات و رشد مؤسسات نوپا کمک می‌کنند و افراد و شرکت‌ها را در توسعه ایده‌های خود از شروع تا تجاری‌سازی یاری می‌رسانند، در زمره مراکز رشد یا انکوباتورها قرار می‌گیرند.
اهداف انکوباتورها
باوجود آنکه انکوباتورها در برخی از اهداف مشترک‌اند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که کلمه انکوباتور طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها، خدمات، رویکردها و اهداف را پوشش می‌دهد. حتی در مواردی نـوع حامی یا حامیان مالی نیز اهداف انکوباتور را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در واقع انواع مختلف انكوباتور اهداف و مأموریت‌های متفاوتی دارند. به‌طورکلی از اهم اهداف انکوباتورها می‌توان رشد اقتصادی منطقه‌ای که در آن فعالیت دارند، استفاده بهینه از نیروی کار و افزایش بازدهی آن‌ها، ایجاد خوداشتغالی، کارآفرینی و کشف کارآفرینان، توسعه یک محصول یا خدمت قابل‌عرضه به بازار، نوآوری، تجاری‌سازی تحقیقات و پرورش شرکت‌های موفق را نام برد.
خدمات انکوباتورها
بررسی‌های انجام‌شده در مورد انکوباتورها حاکی از آن است که وجود انکوباتورهای متفاوت در طول زمان، تحت تأثیر تحولات تدریجی و سیر تکاملی نیازها و الزامات شرکت‌ها بوده و این امـر بـه نوبه خود سبب شده است تا انکوباتورها ارائه خدمات خود را تنوع بخشند. در واقع با وجود اینکه بسیاری از فعالیت‌ها و خدمات مراکز رشد یکسان است، اما برخی از خدمات ارائه‌شده به دلیل ماهیت واحدها متفاوت‌اند.
در یک جمع‌بندی کلي می‌توان خدمات قابل‌ارائه در انكوباتورها را به‌صورت زیر دسته‌بندی نمود:
1- خدمات پیش‌رشد و ایجاد کسب‌وکار:
این خدمات شامل نحوه تشكیل و ثبت شرکت، چگونگي تشكیل سرمایه اولیه و تأمین مالي، خدمات مربوط به تدوین طرح کسب‌وکار، آموزش و مشاوره‌های عمومي است.
2- تجهیزات و امکانات:
تجهیزات اداری مشترک، امنیت ساختمان‌ها، تأمین ابنیه، املاک و زیرساخت‌ها، ارائه فضای مناسب و انعطاف‌پذیر، راه‌اندازی تجهیزات و سخت‌افزارها، تأمین و نگهداری از اماکن، خدمات نرم‌افزاری، اینترنت، تلفن، فاکس، دستگاه کپي دستگاه‌های کامپیوتری، سالن‌های همایش، کنفرانس، غذاخوری و پارکینگ با قیمت‌های بسیار ارزان، تجهیزات و امكانات کارگاهي و تخصصي، امكانات آزمایشگاهي، فضاهای ورزشي و فعالیت‌های اجتماعي.
3- خدمات پشتیبانی و کمک کسب‌وکار:
دسترسي به سرمایه‌گذاران، منابع مالي و تسهیلاتي، سرمایه‌گذاری مستقیم، تسهیلات دولتي و ارزان‌قیمت، معافیت‌های مالیاتي و گمرکي، دفترداری و امورات دفتری، خدمات بهداشتي و نظافتي، حمل‌ونقل و تدارکات، سرایدار و نگهبان، دبیرخانه، پذیرش، حسابداری، مشاوره در امور قانوني، مشاوره‌های بازاریابي، مشاوره‌های مالي، آموزش‌های متنوع در زمینه مدیریت به‌صورت گروهي و تخصصي، برنامه‌ریزی استراتژیک، آموزش مقررات دولتي، مشاوره‌های بازاریابي و فروش، دوره‌های آموزشي کوتاه‌مدت، و کارگاه‌های آموزشي، شبکه‌سازی دروني بین کارآفرینان مستقر در انكوباتورها، شبکه‌سازی بیروني با مؤسسات و نهادهای دولتي، خصوصي، دانشگاه‌ها، کارآفرینان بیروني، متخصصان، سایر انكوباتورها و صنایع، امكان دسترسي به شرکا، ایجاد روابط از طریق شبکه‌های مالي، فناوری و بازرگاني، دسترسي به مشتریان و تأمین‌کنندگان، ارتباط با بانک‌ها، پشتیباني عاطفي و استفاده از تجربیات سایرین.
انواع انکوباتورها
از جهت نوع فعالیت، انکوباتورها عمدتاً در دو حوزه تولیدی و خدماتی کار می‌کنند. از لحاظ نوع مالکیت هم سه نوع انکوباتور خصوصی، عمومی و ترکیبی از مشارکت عمومی و خصوصی وجود دارد. از سه معیار زیر در جهت تشخیص نوع انکوباتورها استفاده می‌شود:
1- انتفاعی یا غیرانتفاعی‌بودن:
انکوباتورهای خصوصی بیشتر به‌دنبال فعالیت انتفاعی هستند و کمتر در حوزه‌های غیرانتفاعی به سرمایه‌گذاری می‌پردازند. در این نوع از انکوباتورها، سرمایه‌گذار و اداره‌کننده، بخش خصوصی بوده که درصد کمی از انکوباتورها از این نوع هستند.
2- اهداف سازمانی:
اهدافی که انکوباتورها را در زمره مراکز عمومی قرار می‌دهد عبارت است از: ایجاد شغل، گوناگونی و تنوع اقتصادی، رشد و توسعه از لحاظ تجاری، جابجایی شرکت‌ها و مراکز تجاری؛ و در مقابل، مواردی که انکوباتورها را در ردیف مراکز خصوصی جای می‌دهد شامل: سودآوری، فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری، رشد بالای شرکت و انتقال تکنولوژی است.
3- ماهیت سازمان‌های حمایت‌کننده:
برای این نوع از دسته‌بندی، باید توجه شود که آیا حامیان انکوباتورها از ویژگی‌های بخش خصوصی برخوردارند یا بخش عمومی.
٤- نوع عملکرد و ماهیت فعالیت:
در این دسته‌بندی مراکز رشد، به لحاظ عملکرد و ماهیت فعالیت به سه دسته تجاری، تحقیقاتی و فناوری تقسیم می‌شوند. نکته حائز اهمیت در این تقسیم‌بندی این است که مرزهای موجود، مرزهای شفافی نیستند، چراکه به‌هرحال وظیفه اصلی این مراکز، پرورش و رشد واحدها اعم از تجاری، فناوری (صنعتی ) و تحقیقاتی است و عملاً همه آن‌ها در یک مورد مشترک هستند و آن کسب‌وکار-محور و بازار-محور بودن آن‌هاست. در حال حاضر ۷٪ از مراکز رشد، تحقیقاتی هستند که البته نوع تحقیقات در آن‌ها با تحقیقات دانشگاهی متفاوت است. در این مراکز، تحقیقاتی انجام می‌گیرد که محصول آن‌ها قابل‌فروش باشد و به همین علت برخی دانشگاه‌ها به‌منظور فروش و عرضه تحقیقات خود، به تأسیس مراکز رشد فناوری اقدام می‌نمایند. در مراکز رشد فناوری، یک فناوری خاص یا نتایج تحقیقات، تجاری می‌شود. این مراکز جایگاه مناسبی برای آزمایش و ارزیابی ایده‌ها و خلاقیت‌های جدید از نظر علمی و اقتصادی و کاربردی‌بودن آن‌ها است.
انکوباتورهای تجاری
ذکر این نکته ضروری است که ترجمه انکوباتورهای تجاری از Business Incubators ممکن است صرفاً حوزه تجارت را در ذهن تداعی کند؛ حال آنکه منظور از انکوباتور تجاری، مرکز رشد حرفه‌های اقتصادی شامل حرفه‌های تولیدی، خدماتی و یا تجاری است. می‌توان گفت انکوباتورهای تجاری، یک محیط خُرد با تیم مدیریتی کوچکی هستند که فضای کار فیزیکی، امکانات دفتری مشترک، مشاوره، اطلاعات، آموزش و دسترسی به خدمات حرفه‌ای و منابع مالی را فراهم می‌آورند. انکوباتورهای تجاری، شرکت‌های جوان را که دارای پتانسیل‌های فراوانی هستند پرورش داده و از آن‌ها حمایت می‌کند و به آن‌ها برای ماندگاری و رشد در طول دوره راه‌اندازی که بیشترین امکان آسیب‌پذیری را دارند، کمک می‌نمایند.
نوع‌شناسی انکوباتورهای تجاری
پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که نوع‌شناسی انکوباتورهای تجاری، متفاوت و بر اساس معیارهای گوناگونی صورت گرفته است. برخی از این نوع‌شناسی‌ها بر اساس نهاد حمایتی، شکل شرکت، ارائه خدمات و یا اهداف، سازمان‌یافته‌اند. در همین راستا، فردی به نام آرنوت (Aernoudt) یک نوع‌شناسی از انکوباتورهای تجاری بر اساس اهداف برنامه ارائه داده است. او سه نوع اصلی از انکوباتورها و دودسته جزئی یا اضافی از آن‌ها را شناسایی می‌کند. سه نوع اصلی شامل انکوباتورهای توسعه اقتصادی، انکوباتورهای فناوری و انکوباتورهای ترکیبی و دودسته اضافی انکوباتورهای اجتماعی و انکوباتورهای تحقیقات پایه هستند. اسیگ (Essig) بر این باور است که انکوباتورهای هنری نیز می‌توانند به این دسته‌بندی اضافه شوند.