مقدمه
حرکت پایدار در مسیر توسعه علاوه بر منابع طبیعی، سرمایه‌های فیزیکی و انسانی و الزامات فنی و فرهنگی، به نهادهای تسهیل‌کننده و پشتیبان نیز نیاز دارد. بر این مبنا، هرگونه اصلاحات سیاسی و اقتصادی به‌عنوان یک تغییر نهادی به شرطی محقق می‌شود که عاملان انفرادی مؤثر در جامعه درحالی‌که اهداف شخصی خود را پیگیری می‌کنند بتوانند در بازی کنش جمعی حداکثرکننده رفاه اجتماعی موفق باشند. به اعتقاد نظریه‌پردازان، امکان کنش جمعی سازنده میان بازیگران با اهداف متفاوت و متضاد می‌تواند یکی از محوری‌ترین عوامل در پیشبرد اصلاحات سیاسی و اقتصادی باشد.
شرکت‌های کوچک و متوسط با وجود نقش ارزنده‌ای که در اقتصادهای ملی ایفا می‌کنند اما به دلیل ماهیت و ویژگی‌های خاص خود، با مشکلات زیادی در تأمین مالی وجوه موردنیاز، نسبت به بنگاه‌های بزرگ، مواجه شده‌اند. این شرکت‌ها در مقایسه با بنگاه‌های بزرگ، نه‌تنها به دلیل کوچک بودن بلکه به دلیل ثبات کمتر و عدم توانایی برآورده نمودن پیش‌نیازهای لازم جهت پذیرفته شدن در بورس اوراق بهادار، عموماً نمی‌توانند به تأمین مالی از طریق بازار سرمایه بپردازند. از این‌رو کمبود منابع مالی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش روی این بنگاه‌ها عمل نموده و فعالیت آن‌ها را با مسائل و تنگناهای بی‌شماری مواجه کرده است.
سرمایه‌گذاری جمعی آخرین حلقه در عصر کنونی برای تأمین خارجی سرمایه به‌جای استفاده از وام‌های بانکی، فرشتگان کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر است. این گروه که معمولاً کاربران اینترنتی هستند با هدف حمایت جمعی، شکل‌گرفته و با پرداخت بخشی یا تمام هزینه سرمایه‌گذاری موردنیاز جهت اجرای یک ایده یا انجام یک پروژه، از افراد ایده‌دهنده حمایت می‌کنند. روش تأمین مالی جمعی، برگرفته از جمع‌سپاری می‌باشد. جمع‌سپاری به استفاده از ظرفیت و منابع مردمی برای انجام کار گفته می‌شود. در تأمین مالی جمعی منبع موردنظر، پول و کار موردنظر، سرمایه‌گذاری می‌باشد.
تعریف سرمایه‌گذاری جمعی
برای سرمایه‌گذاری جمعی، تعریف زیر ارائه شده است:
«یک دعوت باز اینترنتی برای تأمین منابع مالی یا به‌صورت کمک بلاعوض (هدیه) یا در ازای نوعی از پاداش و یا حق رأی به‌منظور حمایت از طرح‌ها و پروژه‌های با مقاصد خاص».
تأمین مالی جمعی، اشاره به تلاش کارآفرینان (فرهنگی، اجتماعی و انتفاعی) برای تأمین مالی فعالیت‌های مخاطره‌آمیزشان از مشارکت افراد زیاد با سرمایه کم، با استفاده از اینترنت، بدون واسطه‌ها و الزامات مالی استاندارد دارد.
دو عنصر «فراخوان باز» و «جمعيت» اركان جمع‌سپاری هستند. جمع‌سپاری بر اساس این اصل که «خرد جمعی بر خرد باهوش‌ترین فرد یا افراد آن جمع برتری دارد»، ابزاری است که خرد جمعی را در راستای یک امر مشخص، مثلاً در راستای تولید کالا یا ارائه خدمت، همگرا می‌کند. در پارادایم «ترجيح خرد جمعی»، برخلاف روش‌های معمول و سنتی که در آن انجام یک وظیفه به یک کارمند، واحد سازمانی و یا پیمانکار مشخصی سپرده می‌شد، از یک جمعیت انبوه و ناشناخته فراخوان می‌شود تا فعالیت موردنظر را انجام دهند. تأمین مالی جمعی، گونه‌ای از جمع‌سپاری در حوزه تأمین مالی کسب‌وکارهای نوپا و ایده‌های نوآورانه است. این ایده نیز مبتنی بر فراخوان باز و جمعیت است و در آن، خرد جمعی است که در تصمیم‌گیری‌ها عمل می‌کند.
تاریخچه سرمایه‌گذاری جمعی
تأمین سرمایه از طریق جمع‌سپاری برای نخستین در سال ۱۸۷۶ برای ساخت مجسمه آزادی ایالات متحده آمریکا انجام شد. جمع‌سپاری به معنای برون‌سپاری کار، فعالیت یا وظیفه‌ای به یک جمعیت انبوه از طریق شبکه گسترده‌ای از افراد غیر معین در یک فراخوان عمومی می‌باشد. هزینه ساخت مجسمه توسط شهروندان فرانسوی و هزینه برپایی آن توسط شهروندان آمریکایی از طریق برگزاری گردهمایی، اجرای تئاتر، مزایده هنری، مسابقات و رالی‌هایی مجزا در دو کشور تأمین شد. همچنین فردریک آگوسته بارتلدی، معمار مجسمه آزادی، نسخه مینیاتوری مجسمه را به همراه حکاکی نام خریدار بر آن به افرادی که کمک بلاعوض می‌کردند ارائه می‌داد.
به‌کارگیری اصطلاح سرمایه‌گذاری جمعی را می‌توان پس از ظهور پدیده جمع‌سپاری دانست. دلیل ظهور و گسترش سرمایه‌گذاری جمعی به شکل سازمان‌یافته در قالب تأمین سرمایه مالی را می‌توان بحران مالی سال ۲۰۰۸ در جهان دانست به علت تمایل کم بانک‌ها به وام دادن، کارآفرینان شروع به جستجوی راه‌های دیگری برای جذب سرمایه کردند. مشکلاتی که صنعتگران، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران خرده‌پا در جمع‌آوری سرمایه داشتند منجر شد تا سرمایه‌گذاری سنتی که توسط دوستان و فامیل صورت می‌گرفت به شکل سرمایه‌گذاری جمعی بسط پیدا کند. در واقع می‌توان سرمایه‌گذاری جمعی را یک روش اینترنتی برای تأمین سرمایه مالی معرفی کرد که به کسب‌وکارها و سازمان‌ها کمک می‌کند تا از طریق کمک‌های بلاعوض یا سرمایه‌گذاری اشخاص متعدد بتوانند ایده‌هایشان را عملی سازند. سرمایه‌گذاری جمعی، پلتفرم بهره‌برداری از پتانسیل بالقوه انبوه جمعیت که تا پیش از آن به‌صورت هدفمند به آن توجه نشده بود را فراهم می‌نماید.
اهمیت سرمایه‌گذاری جمعی
سرمایه‌گذاری جمعی فواید تصمیم‌گیری و نوآوری جمعی را گرفته و در سرمایه‌گذاری پروژه‌ها و کسب‌وکارها به کار می‌برد. سرمایه‌گذاری جمعی به کارآفرینان اجازه می‌دهد تا پول اولیه موردنیاز برای شروع سرمایه‌گذاری جدید خود را افزایش دهند. استفاده از پتانسیل جامعه با استفاده از شبکه‌های اجتماعی، افراد و شرکت‌ها، میلیون‌ها دلار تأمین سرمایه به‌صورت قرض‌دهی، خرید سهام یا کمک بلاعوض برای پروژه‌ها به همراه داشته است.
مزایای سرمایه‌گذاری جمعی
- استفاده از تصمیم‌گیری و نوآوری جمعی
- افزایش سرمایه اولیه کارآفرین
- استفاده از پتانسیل اجتماع و جامعه
- استفاده از پتانسیل شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی
- ایجاد پلتفرمی برای توسعه کارآفرینی
- بازاریابی محصولات جدید
- عملی‌شدن ابتکارات خُرد
- ایجاد شبکه‌ای از افراد علاقه‌مند به یک حوزه خاص
- جمع‌آوری سرمایه برای پروژه‌های منبع باز
- یافتن منابع مالی جایگزین
اهداف مشارکت‌کنندگان
اهداف آغازکنندگان یا شرکت‌کنندگان در سرمایه‌گذاری جمعی را می‌توان در ۳ گروه پیشنهادی زیر خلاصه نمود:
1- غیرمادی (غیرانتفاعی)
مهم‌ترین تأکید در این نوع پروژه، اهداف غیرانتفاعی و اجتماعی است. به‌عنوان مثال مراقبت‌های بهداشتی عمومی، زیرساخت‌های عمومی، کمک به توسعه خارجی، کمک خیریه عمومی، پروژه‌های تحقیقاتی عمومی، نرم‌افزارهای منبع باز و غیره.
2- برای کسب سود
در اینجا سرمایه‌گذار به‌وضوح دنبال اهداف تجاری مانند راه‌اندازی یک شرکت، سرمایه‌گذاری یک پروژه تجاری در شرکت موجود، ترفیع خدمات خصوصی جدید، پروژه تحقیق و توسعه در یک شرکت، سرمایه‌گذاری در یک فیلم تجاری و یا یک آلبوم موسیقی و غیره می‌باشد.
3- میانه
در برخی از پروژه‌ها هدف به‌وضوح قابل‌تشخیص نیست و هنوز روشن نشده است که چه پس‌زمینه‌های تجاری در درازمدت خواهد داشت. در این صورت در زیرگروه میانه قرار می‌گیرد که پروژه‌های حوزه سرگرمی و یا رسانه‌های خصوصی و عمومی خدمات جدید و یا شبکه‌های اجتماعی بر روی وب مانند اسکایپ، فیس‌بوک و یوتیوب نمونه‌هایی از آن هستند.
انگیزه‌های مشارکت‌کنندگان
مهم‌ترین انگیزه‌های مشارکت‌کنندگان در سرمایه‌گذاری جمعی را می‌توان به ۵ دسته اهدای جمعی، حمایت جمعی، پیش‌فروش جمعی، وام‌دهی جمعی و خرید سهام جمعی طبقه‌بندی کرد.
1- اهدای جمعی
این نوع از کمک‌های خیریه بیشتر شبیه به حمایت مالی هستند. اگرچه در اصل یک عمل نوع‌دوستانه است ولی دریافت‌کنندگان هیچ‌گونه وظیفه‌ای برای اعطای پاداشی به خیّر در مقابل حمایت او ندارند.
2- حمایت جمعی
در این حالت سرمایه‌گذار پروژه یا حامی در مورد پاداش مشخصی که آغازگر متعهد شده است پرداخت کند توافق دارند و اغلب این پاداش‌ها به‌صورت خدماتی مانند روابط عمومی یا بازاریابی برای حامیان است.
3- پیش‌فروش جمعی
در این حالت از سرمایه‌گذاری جمعی، کمک مالی در قالب پیش‌خرید و یا پیش سفارش به‌منظور حمایت در تولید محصول، به‌عنوان مثال کتاب، فیلم، آلبوم موسیقی، تئاتر، نرم‌افزار، محصول جدید، محصول سبز، و یا خدمت می‌باشد. در مقابل آغازگر تعهد می‌کند که نسخه اولیه از محصول یا خدمت، تحویل خریدار شود. در این صورت، سرمایه‌گذاری جمعی اساساً یک سفارش محصول است و مشمول مالیات نیز می‌شود.
4- وام‌دهی جمعی
یکی از گزینه‌ها در سرمایه‌گذاری جمعی شیوه وام‌دهی بلندمدت بر اساس اصل به اشتراک‌گذاری منافع است. پرداخت‌کننده وام، سود دریافت نمی‌کند بلکه در سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکت می‌کند. در پایان دوره مشخص‌شده اعطای وام، افراد حامی به اندازه سهام توافق‌شده از درآمد که می‌تواند معادل یا چند برابر اصل وام باشد را دریافت می‌نمایند. همچنین ممکن است سرمایه‌گذاری، سود مطلوبی نداشته باشد و با ضرر همراه باشد.
5- خرید سهام جمعی
این نوع سرمایه‌گذاری خُرد، در عمل پیچیده‌ترین حالت سرمایه‌گذاری جمعی است. در این حالت پاداش سرمایه‌گذاران جمعی در ازای سرمایه‌گذاری در سهام، سود سهام و یا حق رأی سهام مخاطره‌آمیز است.
البته نمی‌توان سؤال از انگیزه سرمایه‌گذاران جمعی که بخشی از درآمد خود را اغلب بدون ارزیابی یا بررسی دقیق در پروژه سرمایه‌گذاری می‌کنند با پنج حالت ذکرشده در بالا پاسخ داد. باید تأکید کرد که حامیان در درجه اول، توسط پاداش مادی دارای انگیزه نمی‌شوند و اغلب پاداش غیرمادی و طیفی از انگیزه‌های ذاتی مانند موارد زیر را ذکر می‌کنند.
- دلایل شخصی در موضوع پروژه و اهداف آن
- شرکت در مأموریت مهم اجتماعی
- رضایت از حضور در بخشی از یک جامعه خاص با اولویت‌های مشابه
- رضایت از مشاهده تحقق و موفقیت پروژه سرمایه‌گذاری شده
- لذت بردن از به کار گرفته شدن و تعامل با تیم پروژه
- لذت از کمک به نوآوری یا بودن در میان پیشگامان جدید فناوری یا کسب‌وکار
- احتمال گسترش شبکه‌سازی شخصی
- انتظار از جذب تأمین‌کنندگان مالی در ازای پروژه سرمایه‌گذاری جمعی خود