حال و آینده استارتاپ‌های صنعت ساختمان در ایران
کسبوکارهای نوپا از واژه‌های نام‌آشنای این روزها در حوزه‌های گوناگون صنعت و فناوری از جمله صنعت بزرگ ساختمان به‌شمار می‌آید. نکته درخور توجه آنکه در جستجوی عبارت‌های «استارتاپ صنعت» یا «استارتاپ‌های صنعت»؛ «استارتاپ‌های صنعت ساختمان» در نخستین صفحات نتایج آن قابل‌مشاهده است. این موضوع بیانگر اهمیت شایان استارتاپ‌های صنعت ساختمان و پلتفرم‌های مرتبط آن می‌باشد.
صنعت ساختمان و زیرمجموعه‌های آن از جمله بزرگ‌ترین پیش‌ران‌های تولید ناخالص داخلی بوده؛ نزدیک به 35 درصد فرصت‌های شغلی در کشورهای درحال‌توسعه، به‌طور مستقیم و یا غیر‌مستقیم در حوزه صنعت ساختمان است. مسکن نیز به‌عنوان یکی از زیر‌شاخه‌های صنعت ساختمان، همواره در طبقات اولیه سلسله نیازهای آدمی و در ردیف نیازهای اولیه و حیاتی نوع بشر قرار دارد و بازارهای مرتبط با آن اعم از خریدوفروش و اجاره مسکن، مصالح، منصوبات، تأسیسات، سامانه‌های هوشمند، طی سال‌های اخیر رونق بسیاری پیدا نموده و اقتصاد خانوادهها و کل جامعه را کاملاً تحت‌تأثیر خود قرار داده است.
از همین رو، استارتاپ‌ها و کسبوکارهای نوپا و فعالیت‌های نوآورانه در این زمینه رو به گسترش است.
مفهوم ساختمان و زیرساخت و احداث
وقتی درباره استارتاپ‌های صنعت ساختمان صحبت می‌کنیم، معمولاً ذهن به‌سوی احداث ساختمان‌های مسکونی معطوف میشود، درحالی‌که صنعت ساختمان بسیار وسیع‌تر از آن بوده و شامل انواع ساختمان‌ها و مستحدثات خدماتی، تجاری، اقامتی، سازه‌های مرتبط با انرژی، ساختمان‌های صنعتی و زیرساخت‌ها و سازه‌های زیربنایی نظیر راه، پل، راه‌آهن، مترو، فرودگاه، بندر، سد و نیروگاه و… (Commercial Construction, Residential Construction, Industrial Construction, Infrastructure Construction, Energy and Utilities Construction) میشود و یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است.
این صنعت پس از نفت و با نقش‌آفرینی در 33% تولید ناخالص ملی (GDP) به‌عنوان یکی از صنایع پیشرو در فرصت‌آفرینی برای رشد اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی و اشتغال‌زایی به‌شمار رفته؛ یک نقش انکارناپذیر در تولید فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تولید ثروت را در کشور دارا می‌باشد.
در یک مفهوم کلی، صنعت ساختمان نقطه ارتباطی همۀ زیست و حیات ما در دنیای مادی است و هر‌آنچه بشر ساخته و همه مصنوعات انسانی بر این بستر آرام گرفته از ساختمان تا زیرساختهای حمل‌ونقل زیرزمینی و زمینی و هوایی و دریایی تا زیرساختهای انرژی‌های گوناگون را شامل می‌گردد.
همچنین این زیست‌بوم با بسیاری از صنایع مرتبط عمرانی مانند فلزات اساسی، کانی‌های غیرفلزی، املاک و مستغلات، خدمات و صنایع مرتبط با بهره‌برداری و… ارتباط تنگاتنگ دارد. ازاین‌رو، هنگام بررسی استارتاپ‌های صنعت ساختمان، باید زیست‌بوم این صنعت در معنای وسیع آن مدنظر قرار گیرد.
استارتاپ‌های ساختمان
هرچند در حال حاضر، نقش و جایگاه استارتاپ‌ها به‌عنوان فرصت بی‌نظیر برای ایجاد اشتغال و حل مشکلات اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه، کاملاً واضح است؛ با این وجود درباره راه‌اندازی استارتاپ‌های حوزه ساخت‌وساز دو تردید مطرح است:
- اول اینکه فعالیت‌های استارتاپی، به‌طور معمول شامل یک کسب‌وکار جدید حول محور فناوری با ظرفیت رشد زیاد در قالب مدل‌های کسب‌وکار تکرارپذیر و با قابلیت مقیاس‌پذیری با پتانسیل و ریسک‌پذیری بالا محسوب میشود، این ذهنیت وجود دارد که ماهیت این صنعت، چندان با فناوری‌های نو از جمله دیجیتال، فناوری اطلاعات و ارتباطات سروکار نداشته، بنابراین فعالیت استارتاپی در این عرصه نمود چندانی ندارد.
- دوم اینکه آمار شرکتهای استارتاپی از منظر حوزه فعالیت، نشانگر آن است که این شرکت‌ها علاقه و تمایل زیادی برای ورود به عرصه ساخت‌وساز و احداث ندارند.
در پاسخ به این تردیدها یا شبهه‌ها مبنی بر عدم انطباق ماهیت فعالیت‌های ساخت‌وساز با فعالیت‌های استارتاپی و یا عدم توجه به استارتاپ‌های ساخت‌وساز از نظر کمی و آماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ازآنجاکه مشتریان نهایی ساخت‌وساز و بهره‌برداران صنعت احداث اعم از واحدهای مسکونی، تجاری و صنعتی، مردم و صاحبان بنگاه‌های گوناگون هستند، گستره فعالیت این حوزه بسیار وسیع و در بسیاری از موارد عامه مردم را شامل میشود. به‌علاوه، در حال حاضر بسیاری از همین مشتریان، از طریق گوشی هوشمند و نصب اپلیکیشن‌ها یا سامانه‌هایی که خدمات آنلاین و ضروری به آن‌ها ارائه می‌کنند، در جستجوی کسب بهترین خدمات هستند و یکی از این حوزه‌ها، خدمات و اطلاع‌رسانی درباره مسکن و ساخت‌وساز است.
- حوزه ساختمان و زیرساخت، از مواد اولیه و مصالح ساختمانی تا تحویل واحدهای مسکونی، تجاری، صنعتی و… بسیار گسترده است و لزوماً به قشر و طبقه خاصی محدود نمی‌شود. ضمن اینکه طبق گزارش وضعیت استارتاپ‌ها در ایران، حدود 25 درصد بنیانگذاران استارتاپ در رشته نرم‌‌افزار، حدود 22.5 درصد در رشته فناوری اطلاعات و حدود 10 درصد در رشته مدیریت تحصیل کرده اند؛ یعنی حدود 60 درصد بنیانگذاران استارتاپ در کشور که اتفاقاً به موفقیت‌های خوبی نیز دست پیدا کرده‌‌اند، رشته تحصیلی‌شان مرتبط با رایانه، IT و دانش مدیریت بوده؛ اما فعالیت استارتاپی آن‌ها در حوزه‌های مختلف بوده است؛ بنابراین لزوماً صاحبان استارتاپ‌های ساختمان یا سایر حوزه‌ها، فعالان شاغل یا تحصیلکرده در آن حوزه خاص نیستند.
- درصد یا تعداد محدود فعالیت‌ها و شرکتهای استارتاپی در حوزه ساخت‌وساز، لزوماً بیانگر تأثیر محدود آن نیست؛ بلکه در برخی مواقع چند شرکت یا فعالیت استارتاپی با دامنه گسترده کاربران و مشتریان، تأثیرگذارتر از ده‌ها شرکت استارتاپی در یک حوزه تخصصی هستند. به‌عنوان‌مثال هرچند در گزارش تحلیل وضعیت استارتاپ‌های ایرانی فقط حدود 4 درصد فعالیت‌های استارتاپ‌ها به حوزه حمل‌ونقل اختصاص داشته، اما میزان آگاهی و کاربرد استارتاپ‌های مطرح این حوزه به ویژه اسنپ و تپسی نزد مردم عادی و فعالان حوزه حمل‌ونقل، بسیار بیشتر از دیگر حوزه‌‌هایی است که استارتاپ‌های بیشتری در آن زمینه فعالیت می‌کنند.
مثال شاخص دیگر مرتبط با حوزه ساختمان، اپلیکیشن «دیوار» است که اگرچه نیازمندی‌های مختلف را شامل میشود؛ اما یکی از دلایل موفقیت و معروفیت آن، آگهی‌های حوزه املاک است. کمتر کسی از مردم عادی، بنگاه‌های املاک و فعالان حوزه ساخت‌وساز را می‌توان یافت که این اپلیکیشن را نشناسد و از خدمات آن، خصوصاً در زمینه درج آگهی رایگان املاک یا خریدوفروش و اجاره مسکن استفاده نکرده باشد؛ بنابراین تعدد استارتاپ‌ها در یک حوزه، مساوی با تأثیرگذاری آن‌ها نیست.
انواع استارتاپ‌های ساختمان و زیرساخت
هرچند مسکن و ساختمان، شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین بخش‌های یک فعالیت استارتاپی در حوزه صنعت ساخت‌وساز به‌شمار می‌روند، اما استارتاپ‌های این حوزه را می‌توان در چند بخش طبقه‌بندی کرد:
- استارتاپ‌های قبل از ورود به پروژه ساخت که در زمینه عرضه و تقاضای زمین، صدور مجوزها، طراحی‌های فنی و مهندسی و مانند آن فعالیت می‌کنند. آن‌ها را می‌توان استارتاپ‌های قبل از ساخت‌وساز یا Pre-Construction نامید.
- استارتاپ‌های پروژه ساخت‌وساز که در زمینه تأمین مصالح و تأسیسات ساختمانی، عملیات اجرایی، تجهیزات و ماشین‌آلات مرتبط با اجرا، نیروی انسانی متخصص در حوزه ساختمان، مدیریت کیفیت ساخت و نظایر آن فعالیت می‌کنند. آن‌ها را می‌توان استارتاپ‌های حین ساخت‌وساز یا Construction نامید.
- استارتاپ‌های پس از انجام یک پروژه ساختمانی که بیشتر در حوزه بازاریابی و فروش، بهره‌برداری، فعالیت و در زمینه داده‌کاوی و مدیریت خدمات ساختمان، نقش مهمی ایفا می‌کنند. آن‌ها را می‌توان استارتاپ‌های بعد از ساخت‌وساز یا Post-Construction نامید.
باتوجه‌به تقسیم‌بندی یاد‌شده، آنچه اکنون در عرصه فعالیت استارتاپ‌های صنعت ساخت‌وساز شاهد هستیم، رشد فزاینده نوع سوم یعنی استارتاپ‌های بعد از ساخت‌وساز هستند و استارتاپ‌های قبل از ساخت‌وساز و حین ساخت‌وساز، کمتر مجال رشد یافته‌اند. شاید دلیل گسترش بیشتر استارتاپ‌های بعد از ساخت‌وساز را بتوان ارتباط آن‌ها با مشتری نهایی یعنی سرمایه‌گذاران، خریداران و مستأجران انواع واحدهای مسکونی، تجاری و… ارزیابی کرد.
شماری از استارتاپ‌های ساختمان
باتوجه‌به رشد استارتاپ‌ها و تیم‌های نوپای مختلف در حوزه صنعت ساخت‌وساز و ساختمان در ایران، طی سال‌های اخیر، می‌توان از استارتاپ‌های املاک، استارتاپ‌های حوزه مدیریت ساختمان، استارتاپ‌های حوزه مواد و مصالح ساختمانی، استارتاپ‌های حوزه تعمیر و نگهداری ساختمان و حتی استارتاپ‌های حوزه معماری و دکوراسیون و نظایر آن نام برد.
اسکوپ، ریبیلد، تکنوسازه، الوملک، کلید، پادنا، دیوار، آچاره، آی هوم، ایران فایل، آلونک، اسکانو، دو دو تا، شابش، مانیشن، دلتا، ملکانا، جوملک، ملک رادار، دیمانا، کاشانو، خانه کو، بیلدزآپ، بانک اطلاعات مسکن ایران، ملک با ما، زومیلا، منزلان، متراژ، آنلاین جو، هومینگ، زمین، کیلید، ملیکما، برند ساختمان، اسنپ ملک، مپلاک، مسکن فایل، مرکز اطلاعات تصویری املاک (ماتا)، مباشر، داما و….
همچنین استارتاپ‌های حوزه مدیریت صنعت ساختمان عبارت‌اند از: شارژمان، پلاک 21، چاردیواری، خانه داران، واحد 98، پنت هاوس، آپارنو، آپاپی، سامون، سپتک.
علاوه بر موارد بالا، اگر استارتاپ‌های حوزه‌های گسترده مرتبط با ساختمان را نیز به این فهرست بیفزاییم، تعداد شرکتهای فعال در این عرصه، سیر صعودی خواهد داشت؛ اما استارتاپ‌های یاد‌شده، مواردی هستند که مستقیماً به صنعت ساختمان مربوط می‌شوند.
آینده استارتاپ‌های ساختمان
بررسی تاریخچه فعالیت استارتاپ‌های صنعت ساختمان، نشان می‌دهد که بیشتر آن‌ها طی سه چهار سال اخیر راه‌اندازی شده‌اند و عمر شرکتهای باسابقه‌تر، نیز کمتر از 10 سال است که البته این امر، درباره سایر حوزه‌های کسب‌وکار نیز صادق است. گسترش زیرساختهای فناورانه در عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات، قابلیت‌‌های روزافزون گوشی‌های هوشمند، حمایت از کسبوکارهای نوپا در حوزه بازاریابی ساخت‌وساز طی سال‌های آینده و تأثیر روزافزون آن در اقتصاد خانوادهها و فعالان حوزه ساختمان، تشدید و نفوذ فعالیت‌های استارتاپی در این عرصه را به‌دنبال خواهد داشت؛ به‌‌گونه‌ای که مهندسان عمران، سرمایه‌گذاران و فعالان صنعت ساختمان، باید نظاره‌گر رقبا یا رفقای جدی همچون طراحان و مدیران جوان شرکتهای استارتاپی در حوزه ساخت‌وساز باشند که اگرچه سر‌رشته چندانی در این حوزه ندارند، اما نبض بازار را در دست دارند یا حداقل یکی از ذینفعان باهوش در این عرصه خواهند بود.
به اعتقاد فعالان حوزه کسبوکارهای فناورانه، آینده بازاریابی در حوزه ساخت‌وساز خصوصاً مسکن، در دستان شرکتهای دانش‌بنیان و استارتاپ‌های خلاق و نوآور است. براین‌اساس، طی سال‌های اخیر، فرصت‌های بی‌شماری برای توسعه خدمات و محصولات در این صنعت توسط استارتاپ‌ها ایجاد شده و در سال‌های پیش رو، استارتاپ‌های جدید با خدمات متنوع و اختصاصی در این صنعت، ایجاد خواهد شد.
در همین زمینه، افزایش نرخ ارز و در پی آن، افزایش قیمت مصالح ساختمانی و رشد سرسام‌آور قیمت مسکن، در شهرهای مختلف و مناطق گوناگون، خصوصاً پایتخت، تخمین قیمت ملک را به یکی از نیازها و جستجوهای مکرر فروشندگان، خریداران و البته دلالان حوزه ساخت‌وساز تبدیل کرده است. همین امر، استارتاپ‌های فعال در حوزه املاک را به سمت توسعه خدمات و طراحی اپلیکیشن‌های برآورد قیمت بر اساس منطقه، متراژ، سن بنا، امکانات جانبی مهم مانند آسانسور، پارکینگ و انباری در قالب استارتاپ سوق داده است.
راه‌اندازی اپلیکیشن‌ها و استارتاپ‌های ویژه درباره موضوعات مرتبط با ساختمان مانند فعالیت در زمینه جذب و نگهداری ساختمان برای تعمیرات و تأسیسات، مدیریت مالی ساختمان‌های بزرگ و شارژ ساختمان و فهرست املاک کلنگی از موارد قابل‌توجه در فعالیت‌های کسبوکارهای نوپا در عرصه ساخت‌وساز است. به اعتقاد برخی فعالان این حوزه، استارتاپ‌ها یکی از مشاغل لاکچری در صنعت ساختمان محسوب می‌شوند.
همچنین طراحی اپلیکیشن‌ها و ایجاد استارتاپ‌هایی که به موضوعات قبل و حین ساخت‌وساز می‌پردازند، مانند عرضه و تقاضای زمین، تأمین مجوز، نقشه و مصالح ساختمانی، جذب نیروی انسانی متخصص در حوزه ساختمان، مدیریت کیفیت ساخت و نیز اقدامات هوشمندانه در زمینه خانه‌های خالی که بحث مالیات بر آن برای آرامش بازار مسکن، این روزها داغ است، از خلأهای فعالیت‌های استارتاپی در صنعت ساخت‌وساز است.
شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری یکی از پیش‌ران‌های استارتاپ‌ها در صنعت ساختمان و زیرساخت بوده و در این ارتباط می‌توان به مرکز نوآوری مهندسی و ساخت و شتاب‌دهنده بیلدزآپ (www.builds-up.com) اشاره نمود که فعالیت وسیعی در این حوزه دارد.
